Å romma livet

Av gjesteskribent
Solveig Johanne H. Grønstøl

No ser eg at sjukdom ikkje oppstår i eit vakuum. Det er eit liv bakom. Ein kontekst. Eit samfunn rundt. Ei historie. Eit menneske som treng å bli sett og høyrt, helst lenge før ein går rett i veggen.

Heile livet har eg klatra. Prøvd å nå opp. Gjer så godt du klarer, så kan ingen krevja meir, sa folk. Og det stod ikkje på viljen. Eg var av dei som aldri gav meg. Aldri om eg skulle la meg stansa av eit migreneanfall i månaden. Aldri om eg skulle gje slakk, sjølv om eg levde i årevis med store belastningar på heimebane. Aldri om eg skulle gje meg, sjølv om eg stod midt i krevjande forhold på jobben.

Det låg i ryggmargen, dette å aldri gje opp sjølv om kroppen etterkvart var lite samarbeidsvillig. Å lytta til kroppen hadde eg ikkje lært meg. Sjølvomsorg var ikkje eit ord i mitt vokabular.

Eg tok høgare utdanning i vaksen alder etter å gifta meg og fått barn tidleg i 20-åra. Eg bytta jobb fleire gonger og leita etter noko som kunne fungera. Men lite fungerte. For kvar gong eg skrudde opp tempoet, slo kroppen seg vrang. Migreneanfalla vart hardare og hyppigare med alderen. Så eg krumma nakken og lata som ingenting ganske lenge, heilt til dagen kom då migrenen ikkje gav meg eit val.

Den hausten gjekk eg frå å vera ressurssterk og hardtarbeidande, til fullstending invalid i løpet av nokre veker. Eg, som hadde arbeidd med å rettleia og læra andre, kunne ikkje lenger hjelpa mine eigne barn med leksene. Hovudet hadde slutta å verka. Eg kjende fort at dette var ei hindring som ikkje let seg klatra eller overvinna.

Å romma livet 
eit fjell skal ikkje alltid klatrast
kanskje heller skal ein vera 
modig nok til å lena seg inntil
kjenna den harde steinveggen
med heile seg
kjenna korleis kroppen
buktar seg langs sprekkane

Eg kom ikkje til å klara og koma meg attende i ordinær jobb. Ikkje denne gongen. Kroppen min hadde vore ei slagmark alt for lenge.

Det tok tid. Ein lærer ikkje å leva med ein kronisk sjukdom på ein dag eller ti. For først klatrar ein vidare, på desperat jakt etter lindring. Men eg fann ingen mirakelkur, sjølv om eg prøvde det meste. Men det eg fann etter at sjukemeldings- og arbeidsavklaringsperioden var over og vedtaket om uføretrygd kom i posten, overraska meg. Det var som å få eit heilt nytt puslespel i gåve, utan eske og utan bilete. No måtte eg pusla livet mitt saman på nytt utan vita korleis det skulle sjå ut.

Eg skjøna etterkvart at det handla om å spela på lag med kroppen. Eg måtte overvinna fjellet på ein annan måte enn å klatra det. No måtte eg lena meg inntil og vera modig nok til å kjenna på sprekkane. Skamma. Sårbarheita. Eg måtte læra med kva sjølvomsorg og grenser var. Aksept. Våga å vera der eg var, uansett kor vondt det gjorde.

Å lena seg inntil fjellet, er ingen lettvindt veg å gå. Det tek tid. Ofte lang tid. Det er ei livssorg som skal sørgast. Sår som skal heilast. Mykje som skal aksepterast og reparerast, igjen og igjen. Ein må læra seg å bli tru mot seg sjølv. Og så, midt mellom alt det såre og vonde, midt i sprekkane, kan nye uventa fine vekstar koma til syne.

ser du berget bløma
og fjørekollen som strekkjer seg 
over kanten 
veks i sprekkane, i såre fjell
stør seg mot havet 
mot rømda, mot alt det 
som held alt oppe

Ingenting er skrive i stein, var det ein som sa til meg då eg fekk vedtaket i posten. Sjølv om det akkurat då kjentest som om eg hadde mista grepet heilt. At staten hadde gitt meg eit stempel i panna. «Ubrukeleg. Utanfor. Må leva på staten si rekning.» Ingenting hadde blitt som eg hadde planlagt. Og kva med utdanninga eg hadde brukt så mange år på? Var alt bortkasta no?

Men ingenting er bortkasta. Korkje utdanning eller ein sjukdomsperiode treng å vera det. Eg likar å tenkja at eit hol i CV-en eigentleg ikkje eit hol, men livet. Det ligg potensiale der. Eller læring, om du vil.

Eg har lent meg inntil. Og eg har pusla, litt og litt. No, når det har gått nokre år, byrjar eg å sjå konturar av noko. Biletet har blitt større og romslegare. Livet har fått meining igjen og er godt på trass av. Eg har funne ein plass som kan vera min. Ein rytme. Kall det gjerne innsikt, eller kanskje utsikt?

No ser eg at sjukdom ikkje oppstår i eit vakuum. Det er eit liv bakom. Ein kontekst. Eit samfunn rundt. Ei historie. Eit menneske som treng å bli sett og høyrt, helst lenge før ein går rett i veggen. Eg ser og at menneske som får ein kronisk sjukdom, treng tid. Ofte mykje meir tid enn det samfunnet gjev. Arbeidslivet er hardt og brutalt for oss som har fått utdelt ein litt skjør kropp.

Og så undrar eg meg, om vi kanskje har skapt oss eit samfunn som ikkje har rom for livet og alt det rommar av belastningar og bagasje. Eit samfunn der vi verdset og heiar på det å klatra, men gløymer heilt å romma tida det tek å lena seg inntil.

Om forfatter

Solveig Johanne Håvik Grønstøl (1978) er utdanna lærar, med fordjupning i mellom anna nordisk språk og litteratur. Ho har skrive tre bøker, gitt ut ein CD med eigen musikk og vore tekstforfattar for scenekunst. Ho er oppvaksen i Ytre Nordfjord og på Stord, og har hjarta sitt djupt forankra i det vestnorske landskapet. No bur ho på Bømlo, er gift og har tre vaksne barn.

Dikta hennar har dei seinare åra funne veg til fleire utgjevingar, både antologiar, tidsskrift og fagbøker, og vert brukt i gravferder, vigslar, i behandling og rehabilitering, for å nemna noko. No kjem ho med si tredje bok, Det lettar snart, som er illustrert med eigne foto.

Dikta i Det lettar snart utforskar relasjonar og plukkar opp kjensler, stemningar og fargar i mellommenneskelege forhold, i natur og landskap, og set desse opp mot kvarandre og sidan av kvarandre.

Solveig delar tekst og foto på Facebook under namnet Kvild – Solveig Johanne Grønstøl og på Instagram @solveiggr.

Tilfluktsstad. CD. Tekstforfattar og komponist. Prokla Media forlag. 2008.
Kvild. Kortprosa. Eige forlag. 2015.
Når dagane ikkje finst. Dikt. Tekst forlag. 2021.
LAND. Tekstforfattar for scenekunst. Anna-Lise Marie Dance/Moster 2024. Moster Amfi 2022.
Det lettar snart. Dikt. Kvild forlag. 2023.